Bệnh tiểu đường là một căn bệnh mãn tính đã đạt đến mức như bệnh dịch ở người lớn và trẻ em trên toàn thế giới (1).
Bệnh tiểu đường không kiểm soát được sẽ gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, bao gồm bệnh tim mạch, bệnh thận, mù lòa và các biến chứng khác.
Tiền tiểu đường cũng có mối liên hệ với các tình trạng này (2).
Điều quan trọng là ăn không đúng loại thực phẩm có thể làm tăng lượng đường trong máu, lượng insulin và gây nhiều viêm nhiễm, từ đó tăng nguy cơ mắc bệnh.
Bài viết này sẽ liệt kê 11 loại thực phẩm mà người mắc tiểu đường cần tránh.
Chào bạn, có 3 bước cần thiết để giảm cân và hầu hết phụ nữ đều bỏ qua ít nhất một trong số đó. Làm bài trắc nghiệm sau đây để xem bạn đã bỏ lỡ điều gì nhé.
Vì sao lượng carb nạp vào lại quan trọng với người mắc tiểu đường?
Carb, protein và chất béo là các chất dinh dưỡng vĩ mô cung cấp năng lượng cho cơ thể bạn.
Trong số ba loại trên, carb có ảnh hưởng lớn nhất tới lượng đường trong máu. Đó là bởi vì chúng bị phân hủy thành đường, hoặc glucose và hấp thụ vào máu.
Carb bao gồm tinh bột, đường và chất xơ. Tuy nhiên, chất xơ không bị tiêu hóa và hấp thụ bởi cơ thể bạn theo cùng cách cách giống các loại carb khác, vì vậy nó không làm tăng lượng đường trong máu.
Trừ các loại chất xơ từ tổng lượng carb trong thức ăn sẽ cung cấp lượng carb cho việc tiêu hóa hoặc lượng carb thực. Ví dụ, nếu một chén rau trộn chứa 10 gram carb và 4 gram chất xơ, lượng carb thực sẽ là 6 gram.
Khi người mắc bệnh tiểu đường tiêu thụ quá nhiều carb cùng một lúc, lượng đường trong máu có thể tăng cao tới mức nguy hiểm.
Theo thời gian, mức độ cao có thể hủy hoại dây thần kinh và mạch máu của cơ thể, có thể gây ra các căn bệnh như bệnh tim, bệnh thận và các tình trạng sức khỏe nghiêm trọng khác.
Duy trì lượng carb nạp vào thấp có thể ngăn ngừa tăng đường huyết và làm giảm nguy cơ biến chứng của bệnh tiểu đường.
Vì thế, điều quan trọng là cần tránh những loại thực phẩm được kể dưới đây
1. Đồ uống có đường
Đồ uống có đường là sự lựa chọn tệ nhất cho ai bị mắc bệnh tiểu đường.
Đầu tiên là chúng có hàm lượng carb rất cao, 354 ml soda chứa tới 38 gram carb (3).
Cùng một lượng trà chanh đá có đường chứa 38 gram carb chỉ từ đường (4, 5).
Ngoài ra, chúng còn chứa fructose, chất có liên quan chặt lẽ tới chứng kháng insulin và bệnh tiểu đường. Thực tế các nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan tới tiểu đường như gan nhiễm mỡ (6, 7, 8).
Hơn nữa, lượng fructose cao trong đồ uống có đường có thể dẫn đến những thay đổi trong việc trao đổi chất làm béo bụng và có thể tăng mức cholesterol có hại cùng với triglyceride.
Trong một nghiên cứu về người bị thừa cân và béo phì, việc tiêu thụ khoảng 25% calo từ các đồ uống chứa nhiều fructose trong chế độ ăn uống duy trì cân nặng gây kháng insulin và béo bụng, tỷ lệ trao đổi chất thấp hơn và có thể mắc bệnh tim (9, 10).
Để giúp kiểm soát nồng độ đường trong máu và ngăn chặn nguy cơ bệnh tật, hãy uống nước lọc, nước ngọt không có ga hay trà đá không đường thay vì các loại đồ uống có đường.
Tóm lại: Soda và các thức uống có đường có lượng carb cao làm tăng lượng đường trong máu. Ngoài ra hàm lượng fructose cao trong chúng liên quan tới việc kháng insulin và tăng nguy cơ béo phì, gan nhiễm mỡ và nhiều căn bệnh khác.
2. Chất béo chuyển hóa
Chất béo chuyển hóa công nghiệp cực kỳ không tốt cho sức khỏe.
Chúng được tạo ra bằng cách thêm hydrogen vào các axit béo chưa bão hòa nhằm mục đích giúp chúng ổn định hơn.
Chất béo chuyển hóa có trong bơ thực vật, bơ đậu phộng, bơ mứt các loại, kem và các bữa ăn đông lạnh. Ngoài ra các nhà sản xuất thực phẩm thường thêm chúng vào các loại bánh quy, bánh muffin và các loại bánh nướng khác để giúp kéo dài thời hạn dùng.
Dù chất béo chuyển hóa không trực tiếp làm tăng lượng đường trong máu, nhưng chúng lại liên quan tới việc gia tăng sự viêm nhiễm, kháng insulin và béo bụng, cũng như làm giảm HDL – cholesterol tốt, đồng thời làm chức năng động mạch bị suy giảm (11, 12, 13, 14, 15, 16).
Những tác động này đặc biệt liên quan nhiều tới những bệnh nhân tiểu đường, vì họ có nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn.
May mắn là chất béo chuyển hóa đã bị cấm dùng ở đa số các quốc gia, và vào năm 2015 FDA đã kêu gọi loại bỏ chúng khỏi các sản phẩm ở thị trường Mỹ hoàn toàn trong vòng ba năm (17).
Cho đến khi chất béo chuyển hóa không còn tồn tại trong việc cung cấp thực phẩm nữa, hãy tránh dùng bất kì loại sản phẩm nào có từ “hydro hóa một phần” trong danh sách thành phần.
Tóm tắt: Chất béo chuyển hóa thực chất là chất béo không bão hòa đã được biến đổi về mặt hóa học nhằm tăng tính ổn định của chúng. Chúng được cho là có liên quan tới chứng viêm, kháng insulin, tăng béo bụng và nguy cơ mắc bệnh tim
3. Bánh mì trắng, mì ống và cơm
Bánh mì trắng, cơm và mì ống là các loại thực phẩm đã qua chế biến, có hàm lượng carb cao.
Ăn bánh mì, bánh mì nướng và các loại thực phẩm làm từ bột mì đã qua tinh chế khác cho thấy sự gia tăng đánh kể lượng đường trong máu ở những người bị bệnh tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2 (18, 19).
Phản ứng này không loại trừ các sản phẩm từ lúa mì. Trong một nghiên cứu, mì ống không có gluten cũng cho thấy có khả năng làm tăng lượng đường trong máu, các loại được làm từ gạo có tác động lớn nhất (20).
Một nghiên cứu khác cho thấy một bữa ăn có chứa bánh mì nướng với hàm lượng carb cao không chỉ làm tăng lượng đường trong máu mà còn giảm chức năng não bộ ở những người mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 và rối loạn tâm lý (21).
Những loại thực phẩm qua chế biến này chứa rất ít chất xơ, làm chậm sự hấp thu đường vào máu.
Trong một nghiên cứu nữa, người ta thay bánh mì trắng bằng bánh mì nhiều chất xơ có thể làm giảm đáng kể lượng đường trong máu ở những người bị tiểu đường. Ngoài ra, chúng còn có hiệu quả trong việc giảm cholesterol và huyết áp (22).
Tóm tắt: Bánh mì trắng, mì ống và cơm có hàm lượng carb cao nhưng rất ít chất xơ. Sự kết hợp này có thể làm tăng cao lượng đường trong máu. Ngoài ra, việc chọn các loại thực phẩm nguyên chất, có hàm lượng chất xơ cao có thể giúp giảm sự phản ứng của đường trong máu.
4. Sữa chua hương trái cây
Sữa chua trắng có thể là một lựa chọn tốt cho những người bị tiểu đường. Tuy nhiên, các loại có hương vị trái cây lại là một câu chuyện khác.
Sữa chua có vị thường được làm từ sữa không béo hoặc ít béo và chứa nhiều carb và đường.
Trên thực tế, 245 gram sữa chua vị trái cây có thể chứa 47 gram đường, có nghĩa là khoảng 81% lượng calo của nó đến từ đường (23).
Rất nhiều người cho rằng sữa chua đông lạnh tốt cho sức khỏe hơn so với kem. Tuy nhiên, nó có thể chứa nhiều đường, có thể nhiều hơn cả kem (24, 25).
Thay vì chọn các loại sữa chua có hàm lượng đường cao có thể tăng lượng đường trong máu và insulin, hãy chọn sữa chua nguyên chất, sữa chua trắng – không chứa đường và có lợi trong việc kích thích sự thèm ăn, kiểm soát cân nặng và tốt cho đường ruột của bạn (26, 27).
Tóm tắt: Sữa chua có vị trái cây thường có ít chất béo nhưng lại có hàm lượng đường cao, gây ra lượng đường trong máu và insulin cao. Sữa chua trắng, nguyên chất là lựa chọn tốt hơn cho việc kiểm soát bệnh tiểu đường và tổng thể sức khỏe.
5. Các loại ngũ cốc ăn sáng chứa chất làm ngọt
Ăn ngũ cốc là cách tệ hại nhất để bắt đầu ngày mới nếu bạn đang bị tiểu đường.
Dù có các tuyên bố về sức khỏe được dán trên nhãn hộp, thì hầu hết các loại ngũ cốc đều đã qua chế biến kĩ và chứa nhiều carb hơn mọi người nghĩ.
Ngoài ra, chúng cung cấp rất ít protein – một chất dinh dưỡng có thể giúp bạn thấy no và hài lòng trong khi vẫn giữ lượng đường trong máu ổn định cả ngày (28).
Ngay cả các loại ngũ cốc “lành mạnh” cũng không phải sự lựa chọn tốt cho các bệnh nhân tiểu đường.
Ví dụ chỉ 55 gram ngũ cốc granola chứa khoảng 30 gram các loại carb tiêu hóa, còn ngũ cốc Grape Nuts chứa khoảng 41 gram. Hơn nữa, mỗi loại này chỉ cung cấp 7 gram protein trong mỗi phần (29, 30).
Để giữ lượng đường trong máu ổn định và kiểm soát cơn đói, hãy bỏ qua các loại ngũ cốc và chọn các bữa ăn sáng có đạm và ít carb.
Tóm tắt: Ngũ cốc ăn sáng có hàm lượng carb cao nhưng chứa ít đạm. Một bữa sáng nhiều đạm và ít carb là sự lựa chọn tuyệt nhất cho các bệnh nhân tiểu đường và kiểm soát được sự thèm ăn.
6. Các loại cà phê tăng vị
Cà phê được coi là có nhiều lợi ích cho sức khỏe, bao gồm cả việc giảm nguy cơ tiểu đường (31, 32, 33).
Tuy nhiên, các loại đồ uống cà phê có vị được xem như một món đồ uống tráng miệng, chứ không phải là đồ uống có lợi cho sức khỏe.
Các nghiên cứu cho thấy não của chúng ta không xử lý thực phẩm dạng lỏng và rắn giống nhau. Khi bạn uống đồ uống nhiều calo, nếu bạn không bù đắp bằng cách ăn ít đi, có thể dẫn đến việc tăng cân (34, 35).
Cà phê có vị cũng chứa nhiều carb. Ngay cả các loại “nhẹ” cũng chứa carb đủ để làm tăng đáng kể lượng đường trong máu.
Ví dụ khoảng 454 ml caramel frappuccino từ Starbucks chứa 67 gram carb, một cốc caramel frappuccino nhẹ với kích cỡ tương đương chứa 30 gram carb (36, 37).
Để kiểm soát lượng đường trong máu và ngăn việc tăng cân, hãy chọn cà phê nguyên chất hoặc espresso với 1 thìa cà phê kem tươi hoặc nửa nọ nửa kia.
Tóm tắt: Cà phê có vị có chứa lượng carb dạng lỏng cao, có thể tăng lượng đường trong máu và không giúp bạn đỡ thèm ăn
7. Mật ong, mật hoa thùa và xi-rô phong
Người mắc bệnh tiểu đường thường cố gắng giảm thiểu lượng đường kính trắng nạp vào cơ thể, cũng như các loại bánh kẹo, bánh quy.
Tuy nhiên các loại hình khác của đường cũng có thể gây đột biến lượng đường trong máu. Chúng bao gồm đường nâu và đường “tự nhiên” như mật ong, mật hoa thùa, xi-rô phong.
Dù những chất làm ngọt này không được chế biến nhiều, chúng vấn chứa ít nhất là lượng carb như đường kính. Thực tế thì hầu hết là nhiều hơn.
Dưới đây là số lượng carb trong một thìa canh các loại chất làm ngọt phổ biến:
- Đường trắng:6 gram (38).
- Mật hoa thùa: 16 gram (39)
- Mật ong: 17 gram (40)
- Xi-rô phong: 13 gram (41).
Trong một nghiên cứu, những người mắc tiền tiểu đường thường tăng mức đường trong máu, insulin và các dấu hiệu nhiễm trùng tương tự nhau, dù là họ tiêu thụ 50 gram đường trắng hay mật ong (42).
Mục tiêu tốt nhất của bạn là tránh tất cả các dạng đường và dùng các chất làm ngọt tự nhiên ít carb thay thế.
Tóm tắt: Mật ong, mật hoa thùa và xi-rô phong không được xử lý như đường kính trắng, nhưng chúng cũng có những ảnh hưởng tương tự tới đường trong máu, insulin và các dấu hiệu viêm nhiễm.
8. Trái cây sấy khô
Trái cây là một nguồn dinh dưỡng tuyệt vời chứa các loại vitamin và khoáng chất quan trọng, bao gồm vitamin C và kali.
Khi trái cây được sấy khô, quá trình này dẫn tới việc mất nước và các chất dinh dưỡng này có nồng độ cao hơn.
Thật không may là hàm lượng đường cũng trở nên nhiều hơn.
Một chén nho tươi chứa khoảng 27 gram carb, bao gồm 1 gram chất xơ. Ngược lại 1 cốc nho khô chứa 115 gram carb, 5 gram trong đó tới từ chất xơ (43, 44).
Vì thế, nho khô chứa nhiều carb gấp 3 lần nho tươi. Các loại trái cây sấy khô khác cũng có lượng carb cao hơn tương tự so với hoa quả tươi.
Nếu bạn mắc tiểu đường, bạn không cần phải bỏ không ăn trái cây hoàn toàn. Bạn có thể dùng các loại trái cây ít đường như các loại quả mọng tươi hay một quả táo nhỏ cũng có thể cũng cấp các lợi ích về mặt sức khỏe, trong khi vẫn giữ lượng đường trong máu ở mức tiêu chuẩn.
Tóm tắt: Hoa quả sấy khô có xu hướng nhiều đường và chứa nhiều carb gấp 3 lần hoa quả tươi. Nên tránh dùng trái cây khô và chọn các loại quả có hàm lượng đường thấp để kiểm soát tốt nhất lượng đường trong máu.
9. Đồ ăn vặt đóng hộp
Bánh quy cây, bánh quy giòn và các loại thực phẩm đóng hộp khác không phải là một món ăn vặt tốt.
Chúng thường được làm bằng bột mì tinh chế và chỉ có vài loại dưỡng chất, dù chúng có nhiều loại carb tiêu hóa nhanh và có thể nhanh chóng làm tăng lượng đường trong máu.
Dưới đây là lượng carb cho 1 phần 28 gram một số loại thức ăn vặt phổ biến:
- Bánh quy giòn mặn: 21 gram carb, bao gồm 1 gram chất xơ (45).
- Bánh quy xoắn: 22 gram carb, bao gồm 1 gram chất xơ (46).
- Bánh quy làm bằng bột chưa rây: 21 gram carb, trong đó có 1 gram chất xơ (47).
Trên thực tế, một số loại thực phẩm này có thể chứa nhiều carb hơn so với ghi trên nhãn. Một nghiên cứu đã chỉ ra các loại đồ ăn vặt cung cấp trung bình hơn 7.7% carb, nhiều hơn so với trên nhãn (48).
Nếu bạn cảm thấy đói giữa các bữa ăn, tốt nhất là nên ăn quả hạch hoặc một số loại rau ít carb kèm với 1 chút pho mát.
Tóm tắt: Đồ ăn vặt đóng hộp thường là thực phẩm qua nhiều công đoạn chế biến từ bột mì tinh chế, có thể dễ dàng tăng lượng đường trong máu lên cao.
10. Nước ép hoa quả
Dù nước trái cây thường được cho là một loại đồ uống tốt cho sức khỏe, ảnh hưởng của nó tới lượng đường trong máu thực sự tương tự như các loại soda và đồ uống có đường khác.
Điều này xảy ra với các loại nước trái cây không đường 100%, cũng như các loại thêm đường phụ gia. Trong một số trường hợp, nước trái cây còn có lượng đường và carb cao hơn cả soda.
Ví dụ 250 ml nước ép táo và soda không bỏ đường chứa 24 gram đường mỗi loại. Một lượng nước ép nho tương đương chứa 32 gram đường (49, 50, 51).
Giống như các loại đồ uống ngọt có đường khác, nước ép trái cây có chứa fructose, một loại đường làm cho cơ thể kháng insulin, gây béo phì và nguy cơ bệnh tim (52).
Cách thay thế tốt nhất là dùng nước lọc với chanh, chỉ chứa ít hơn 1 gram carb và hầu như không chứa calorie (53).
Tóm tắt: Các loại nước ép hoa quả không thêm đường ít nhất cũng chứa nhiều đường như soda. Hàm lượng fructose cao có thể làm cho sự kháng insulin tệ hơn, gây tăng cân và nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch.
11. Khoai tây chiên
Khoai tây chiên là một loại thực phẩm bạn cần tránh xa, đặc biệt nếu bạn bị tiểu đường.
Bản thân khoai tây đã có lượng carb tương đối cao. Một củ khoai tây cỡ vừa còn nguyên vỏ chứa khoảng 37 gram carb, 4 trong số đó là từ chất xơ (54).
Tuy nhiên, khi chúng đã được bóc vỏ và chiên trong dầu thực vật, thì khoai tây có thể làm tăng đột biến lượng đường trong máu của bạn.
Các loại thực phẩm chiên cho thấy chúng có chứa hàm lượng cao các hợp chất độc hại như AGE và aldehyde, có thể gây viêm và tăng nguy cơ mắc bệnh (55, 56).
Thật vậy, một số nghiên cứu đã cho thấy sự liên kết giữa việc tiêu thụ khoai tây thường xuyên và các loại đồ chiên rán khác với bệnh tim và ung thư (57, 58, 59, 60).
Nếu bạn không muốn tránh ăn khoai tây, ăn một lượng nhỏ khoai lang là sự lựa chọn tốt nhất.
Tóm tắt: Ngoài ăn nhiều carb làm tăng lượng đường trong máu, khoai tây chiên trong các loại dầu độc hại có thể gia tăng nguy cơ viêm nhiễm cho cơ thể và làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và ung thư.
Thông điệp chính
Biết được loại thức ăn nào cần tránh khi mắc bệnh tiểu đường dường như có vẻ hơi khó khăn. Tuy nhiên, tuân theo một số hướng dẫn sẽ dễ dàng hơn.
Mục tiêu chính là nên tránh xa các loại chất béo không tốt cho sức khỏe, đường dạng lỏng, ngũ cốc qua chế biến và các loại thực phẩm khác chứa carb tinh chế.
Việc tránh dùng các loại thực phẩm mà làm tăng lượng đường trong máu và thúc đẩy kháng insulin có thể giúp bạn khỏe mạnh và giảm thiểu nguy cơ biến chứng tiểu đường trong tương lai.
Để tìm hiểu về những loại thực phẩm tốt nhất cho bệnh nhân tiểu đường, hãy xem thêm bài viết này.