Tất Cả Những Gì Bạn Cần Biết Về Leptin Và Kháng Leptin

Nhiều người lầm tưởng rằng tăng cân (và giảm cân) chỉ liên quan đến calo và ý chí không thôi.

Tuy nhiên, việc nghiên cứu về chứng béo phì thời hiện đại lại không đồng ý như vậy, và các nhà khoa học đang ngày càng công khai buộc tội một loại hoóc- môn gọi là leptin (1).

Có khả năng đề kháng với ảnh hưởng của loại hoóc-môn này (được gọi là kháng leptin) hiện nay được cho là nguyên nhân chính dẫn đến tăng mỡ thừa ở con người (2).

Trong đoạn video ở trên, Tiến sĩ Stephan Guyenet, một nhà nghiên cứu và blogger về bệnh béo phì, giải thích mọi điều bạn cần biết về leptin và nó liên quan đến béo phì như thế nào.

Hãy làm quen với Leptin – loại hoóc-môn “nằm quyền kiểm soát” việc điều chỉnh trọng lượng cơ thể

Leptin là một hoóc-môn được sản xuất bởi các tế bào mỡ trong cơ thể (3). Nó thường được gọi là “hoóc-môn trầm cảm” hoặc “hoóc-môn đói.” Mục tiêu chính của Leptin nằm trong não, đặc biệt là nơi được gọi là vùng dưới đồi (hypothalamus).

Leptin được cho là nói với não rằng ta đã có đủ chất béo tích trữ rồi, ta không cần phải ăn, và ta có thể đốt cháy calo ở tốc độ bình thường (4).

Nó cũng có nhiều chức năng khác liên quan đến khả năng sinh sản, miễn dịch, chức năng não và các chức năng khác (5).

Tuy nhiên, vai trò chính của leptin là điều tiết dài hạn về cân bằng năng lượng; lượng calo mà chúng ta ăn và tiêu hao, và lượng chất béo chúng ta tích trữ trong cơ thể (6).

Hệ thống leptin đã tiến hoá để giữ cho chúng ta khỏi bị đói hoặc ăn quá nhiều, cả hai đều làm cho chúng ta ít có khả năng sống sót trong môi trường tự nhiên.

Ngày nay, leptin rất hiệu quả trong việc giữ cho chúng ta không bị đói. Nhưng có gì đó đã bị hỏng trong cơ chế được cho là ngăn cản chúng ta ăn quá nhiều.

Điều then chốt: Leptin là một hoóc-môn được tạo ra bởi các tế bào mỡ trong cơ thể. Vai trò chính của nó là quy định lượng calo chúng ta ăn vào và tiêu hao cũng như lượng mỡ trong cơ thể.

Người ta tin rằng leptin nói với bộ não rằng chúng ta không cần phải ăn

Cách leptin hoạt động tương đối đơn giản.

Hoóc-môn này được tạo ra bởi các tế bào mỡ trong cơ thể. Càng mang nhiều mỡ chúng càng sản sinh ra nhiều leptin (7).

Leptin được máu vận chuyển vào não, nơi nó gửi một tín hiệu tới vùng dưới đồi (hypothalamus). Đây là vùng não kiểm soát chúng ta phải ăn khi nào và bao nhiêu (8).

Tế bào mỡ dùng leptin để “nói” cho bộ não biết chúng mang theo bao nhiêu mỡ. Rất nhiều leptin cho não biết rằng chúng có rất nhiều mỡ dự trữ, trong khi nồng độ leptin thấp lại cho não biết rằng dự trữ mỡ đang thấp. Lúc này chúng ta có nguy cơ sẽ nhịn đói (9).

Sơ đồ này cho thấy cách leptin hoạt động:

Chúng ta ăn –> mỡ cơ thể tăng lên –> leptin tăng lên –> chúng ta ăn ít hơn và đốt nhiều calo hơn.

Hoặc là:

Chúng ta không ăn –> mỡ cơ thể hạ xuống –> leptin giảm –> chúng ta ăn nhiều và đốt ít calo hơn.

Loại hệ thống này được biết đến như là vòng lặp phản hồi tiêu cực và tương tự như các cơ chế kiểm soát đối với nhiều chức năng sinh lý khác nhau như thở, nhiệt độ cơ thể, huyết áp, v.v…

Điều then chốt: Chức năng chính của leptin là gửi tín hiệu đến não, “nói” cho nó biết còn bao nhiêu mỡ dự trữ trong các tế bào mỡ.

Khả năng kháng eptin có thể là sự bất thường về mặt sinh học chính nằm ở bệnh béo phì

Những người béo phì có rất nhiều mỡ trong tế bào mỡ của mình.

Vì các tế bào mỡ tạo ra leptin tương ứng với kích cỡ của chúng nên người béo phì cũng có mức leptin rất cao (10).

Theo cách được coi là cách làm việc của leptin thì những người này không nên ăn, não của họ nên biết rằng họ đã có nhiều năng lượng dự trữ rồi.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ tín hiệu leptin không hề hoạt động. Có rất nhiều leptin trôi nổi xung quanh nhưng não lại không “thấy” nó ở đó (11).

Tình trạng này được gọi là kháng leptin. Ngày nay người ta cho rằng đây là điều bất thường chính về mặt sinh học ở người béo phì (12).

Khi não không nhận được tín hiệu leptin thì nó hiểu lầm là cơ thể đang đói mặc dù lượng năng lượng dự trữ của nó đến là thừa thãi.

Điều này làm cho não bộ thay đổi chức năng sinh lý và hành vi của chúng ta để lấy lại lượng mỡ mà nó nghĩ rằng chúng ta đang thiếu (13, 14, 15):

• Ăn nhiều hơn: Bộ não nghĩ rằng chúng ta PHẢI ăn để không chết đói.
• Giảm tiêu hao năng lượng: Não bộ nghĩ rằng chúng ta cần phải bảo tồn năng lượng, vì vậy nó khiến cho chúng ta cảm thấy lười biếng hơn và làm chúng ta đốt cháy ít calo hơn khi nghỉ ngơi.

Theo cách này, ăn nhiều hơn và tập thể dục ít hơn không phải là nguyên nhân gây ra tăng cân, mà đó là hậu quả của việc kháng leptin, một khiếm khuyết về nội tiết tố (16).

Đa số con người không thể cố gắng áp dụng sự ức chế nhận thức (ý chí) đối với tín hiệu đói do leptin gây ra.

Điều then chốt: Người béo phì có mức leptin cao, nhưng tín hiệu leptin lại không hoạt động do tình trạng được gọi là kháng leptin. Kháng leptin có thể gây ra đói và giảm tiêu hao năng lượng.

Giảm cân làm giảm leptin, do đó não bộ cố gắng tăng cân trở lại

Hầu hết “chế độ ăn kiêng” không mang kết quả lâu dài tốt đẹp. Đây là một vấn đề nổi tiếng trong việc nghiên cứu giảm cân.

Ăn kiêng không hiệu quả đến mức bất cứ khi nào ai đó từ béo phì chuyển sang gầy thì nó liền được coi là tài liệu đáng tin cậy.

Sự thật là khi nhắc tới giảm cân, chuyện thành công lâu dài là ngoại lệ chứ KHÔNG phải lệ thường. Có rất nhiều lý do giải thích việc này, nhưng các nghiên cứu cho thấy rằng leptin có thể có mối liên hệ rất lớn (17, 18).

Giảm cân làm giảm lượng mỡ dẫn tới giảm mức leptin đáng kể, nhưng não bộ không nhất thiết phải đảo ngược quá trình kháng leptin.

Nồng độ leptin giảm gây ra đói, tăng thèm ăn, giảm động lực tập thể dục và giảm lượng calo đốt cháy lúc nghỉ ngơi (19, 20).

Về cơ bản thì lượng leptin giảm làm cho não nghĩ rằng nó đang đói, vì vậy nó khởi động tất cả các cơ chế mạnh mẽ để lấy lại lượng mỡ đã mất và lầm tưởng rằng nó đang bảo vệ chúng ta khỏi đói.

Nói cách khác, não chủ động bảo vệ lượng mỡ nhiều hơn, dùng tác dụng sinh hóa mạnh buộc chúng ta ăn để lấy lại cân nặng đã mất.

Phần lớn những người ăn kiêng sẽ quen với việc này. Thường rất dễ bắt đầu giảm cân, nhất là khi có nhiều động lực, nhưng lại mau bị đói nên cực kì muốn giảm bài tập này.

Đây là lý do chính khiến nhiều người “dao động” khi ăn kiêng. Họ bị mất một lượng cân nặng đáng kể rồi liền tăng cân lại ngay (sau đó họ còn tăng cân thêm nữa).

Điều then chốt: Khi giảm béo, mức leptin trong con người giảm đáng kể. Não hiểu đây là dấu hiệu cho thấy người đó đói nên nó thay đổi đặc điểm sinh học và hành vi của chúng ta để giúp chúng ta lấy lại lượng mỡ bị mất.

Nguyên nhân gây ra kháng Leptin là gì?

Theo Tiến sĩ Guyenet, một số cơ chế có lỗ hổng đứng sau hiện tượng kháng leptin đã được nhận dạng. Bao gồm (21, 22):

1. Viêm: Việc báo hiệu viêm ở vùng dưới đồi có thể là một nguyên nhân quan trọng gây ra đề kháng leptin ở cả động vật và người.
2. Các axit béo tự do: Có các axit béo tự do trong máu có thể làm tăng các chất chuyển hoá chất béo trong não và can thiệp vào việc báo hiệu leptin.
3. Mức leptin cao: có nồng độ leptin tăng cao là nguyên nhân ban đầu gây ra kháng leptin.

Hầu như tất cả các yếu tố này đều tăng cao ở người béo phì. Vì vậy đây có thể là một chu kỳ luẩn quẩn mà ở đó, người béo phì càng ngày càng béo hơn và chứng kháng leptin càng tăng lên theo thời gian.

Điều then chốt: Các nguyên nhân tiềm ẩn của chứng kháng leptin bao gồm viêm, các axit béo tự do tăng cao và nồng độ leptin cao. Cả ba yếu tố này đều cao ở người béo phì.

Khoa học biết gì về việc đảo ngược chứng kháng Leptin?

Cách tốt nhất để biết bạn có khả năng kháng leptin hay không là nhìn vào gương.

Nếu cơ thể bạn có rất nhiều mỡ, nhất là ở vùng bụng, thì bạn gần như chắc chắn là kháng leptin rồi.

Một chìa khóa để ngăn ngừa (hoặc đảo ngược) chứng kháng leptin đó là giảm viêm do ăn kiêng.

Có một số điều bạn có thể làm như sau:

• Tránh các thực phẩm chế biến: Các loại thực phẩm chế biến sẵn có thể ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của ruột và gây viêm (23).
• Ăn chất xơ hòa tan: Ăn chất xơ hòa tan có thể giúp cải thiện sức khoẻ đường ruột và chống béo phì (24).
• Tập thể dục: Hoạt động thể chất có thể giúp đảo ngược chứng kháng leptin (25).
• Ngủ: Ngủ không ngon giấc có liên quan đến các vấn đề do leptin gây ra (26).
• Giảm nồng độ triglyceride: Nồng độ triglyceride máu cao có thể ngăn sự vận chuyển leptin từ máu vào trong não (27). Cách tốt nhất để giảm triglyceride là giảm lượng cacbon hydrat (28).
• Ăn nhiều protein: Ăn nhiều protein có thể làm giảm cân tự nhiên. Có nhiều lý do và một trong số đó có thể là việc cải thiện độ nhạy của leptin (29).

Có phương thức nào bạn thấy quen không? Tình cờ những phương pháp này lại có liên quan đến việc tăng cường sức khoẻ.

Thật không may là không có cách đơn giản nào để làm việc này hết. Ăn thực phẩm sạch, duy trì đường ruột khỏe mạnh, tập thể dục, ngủ ngon… Đây là những nỗ lực cả đời đòi hỏi phải có sự thay đổi lối sống mạnh mẽ.

Thông điệp chính cần lưu ý

Nguyên nhân gây ra béo phì không phải là do tham ăn, lười biếng hoặc thiếu ý chí.

Có những yếu tố sinh hóa mạnh mẽ gây ra béo phì, chủ yếu là do những thay đổi trong môi trường, đặc biệt là chế độ ăn uống ở phương Tây.

Sự thật là bất cứ nơi đâu người ta dùng chế độ ăn uống này thì béo phì và các bệnh mãn tính sẽ xuất hiện.

Không phải vì chế độ ăn này biến con người thành béo phì mà là do nó thay đổi đặc điểm sinh học của chúng ta theo cách làm thay đổi hành vi của chúng ta.

Dù các nguyên nhân gây ra chứng béo phì rất phức tạp và đa dạng, nhưng kháng leptin vẫn là nguyên nhân chính khiến người ta tăng cân và phải khó khăn lắm mới giảm được.

Leptin là “hoóc-môn nắm quyền kiểm soát” cơ chế gây ra mỡ trên cơ thể.