Tinh dầu thường được dùng trong liệu pháp mùi hương, đây là một loại thuốc thay thế.
Tuy nhiên, một số tuyên bố về sức khỏe liên quan đến chúng lại gây nhiều tranh cãi.
Bài viết này giải thích điều bạn cần biết về tinh dầu và những tác dụng cho sức khỏe của chúng.
Tinh dầu là gì?
Tinh dầu là hợp chất chiết xuất từ thực vật.
Tinh dầu có mùi và hương vị của thực vật, còn được gọi là “hương thực vật.”
Các hợp chất tạo mùi thơm độc đáo tạo cho mỗi loại tinh dầu một mùi hương đặc trưng.
Tinh dầu thu được bằng cách chưng cất (thông qua hơi nước và/hoặc nước) hoặc phương pháp cơ học, như là ép lạnh.
Một khi hóa chất thơm được chiết xuất thì chúng được kết hợp với dầu nền để tạo ra sản phẩm có thể dùng được ngay.
Cách tinh dầu được làm rất quan trọng, vì tinh dầu thu được thông qua quá trình hóa học không được xem là tinh dầu thật.
Điểm then chốt: Tinh dầu là chiết xuất từ thực vật được cô đặc giữ lại được mùi vị tự nhiên hay “tinh hoa” của chúng.
Công dụng của tinh dầu là gì?
Tinh dầu được dùng phổ biến trong liệu pháp mùi hương. Chúng được hít vào qua cả mũi và miệng hoặc bôi lên da.
Thi thoảng chúng có thể ăn được dù phương pháp này không phải lúc nào cũng an toàn và không được khuyến cáo sử dụng.
Các chất hóa học trong tinh dầu có thể tương tác với cơ thể theo nhiều cách.
Khi bôi da, một số hóa chất thực vật bị hấp thụ (1, 2).
Người ta nghĩ rằng có một số cách nhất định có thể cải thiện khả năng hấp thụ, như bôi với nhiệt hoặc bôi lên các vùng khác nhau trên cơ thể. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu trong mảng này (3, 4).
Hít mùi tinh dầu có thể kích thích các vùng trong hệ bản tính (hệ thống đường biên não), một phần của não đóng vai trò biểu lộ cảm xúc, hành vi, khướu giác và trí nhớ dài hạn (5).
Điều thú vị là hệ bản tính thường liên quan sâu sắc đến việc hình thành trí nhớ. Điều này có thể một phần giải thích cho việc vì sao các mùi giống nào có thể kích hoạt trí nhớ hoặc cảm xúc (6, 7).
Hệ bản tính cũng đóng vai trò kiểm soát một số chức năng sinh lí vô thức, chẳng hạn như hít thở, nhịp tim và huyết áp. Một số người cho rằng tinh dầu có thể gây ra một ảnh hưởng thể chất trên cơ thể theo cách này.
Tuy nhiên, điều này chưa được khẳng định trong các nghiên cứu.
Điểm then chốt: Tinh dầu có thể được hít vào hoặc bôi lên da. Chúng có thể kích thích khướu giác hoặc có tác dụng chữa bệnh khi được hấp thụ.
Các loại phổ biến
Có hơn 90 loại tinh dầu, mỗi loại lại có một mùi và những công dụng cho sức khỏe khác nhau.
Đây là danh sách 10 loại tinh dầu và khuyến cáo cho sức khỏe liên quan đến chúng:
- Bạc hà cay: tăng năng lượng và giúp tiêu hóa.
- Oải hương: giảm căng thẳng.
- Gỗ đàn hương: làm dịu thần kinh và giúp tập trung.
- Cam bergamot: giảm căng thẳng và cải thiện bệnh về da như chàm.
- Hoa hồng: cải thiện tâm trạng và giảm lo lắng.
- Cúc La Mã chamonile: cải thiện tâm trạng và thư giãn.
- Ngọc lan tây: chữa đau đầu, buồn nôn và các bệnh trên da.
- Cây trà: chống lại nhiễm trùng và tăng cường hệ miễn dịch.
- Hoa nhài: giúp giảm trầm cảm, sinh đẻ và ham muốn tình dục.
- Chanh: hỗ trợ tiêu hóa, tâm trạng, đau đầu và nhiều bệnh khác.
Điểm then chốt: Có hơn 90 loại tinh dầu được dùng phổ biến, mỗi loại liên quan đến một số khuyến cáo sức khỏe nhất định. Một số loại tinh dầu phổ biến bao gồm bạc hà cay, oải hương và gỗ đàn hương.
Lợi ích cho sức khỏe của tinh dầu
Dù được dùng rộng rãi nhưng công dụng điều trị một số tình trạng bệnh lí của tinh dầu lại ít được biết đến.
Đây là một số bằng chứng về một số vấn đề về sức khỏe phổ biến mà tinh dầu và trị liệu mùi hương đã được dùng để điều trị.
Căng thẳng, lo lắng và mệt mỏi
Ước tính rằng 43% những người bị căng thẳng và lo lắng dùng một số liệu pháp trị liệu thay thế giúp cải thiện tình trạng này (8).
Về liệu pháp mùi hương, những nghiên cứu ban đầu có kết quả khá tích cực. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng mùi hương của một số loại tinh dầu có thể có tác dụng như một liệu pháp bổ sung để điều trị lo lắng và căng (9, 10, 11).
Tuy nhiên, do là mùi hương của các hợp chất nên rất khó để tiến hành các nghiên cứu giấu kín và loại trừ thành kiến. Vì lí do này, nhiều bài đánh giá về sự ảnh hưởng của tinh dầu đến căng thẳng và lo lắng không thể đưa ra kết luận (12, 13).
Điều thú vị là dùng tinh dầu khi mát-xa có thể giúp làm giảm căng thẳng, dù những tác dụng này chỉ kéo dài khi mát-xa (14).
Một bài đánh giá gần đây trên 201 nghiên cứu cho rằng chỉ có 10 nghiên cứu đủ dữ kiện để phân tích. Người ta cũng đưa ra kết luận rằng liệu pháp mùi hương không có tác dụng chữa lo lắng (15).
Đau đầu và đau nửa đầu
Vào những năm 90, hai nghiên cứu nhỏ đã cho thấy mát-xa với tinh dầu bạc hà cay và hỗn hợp ethanol lên trán và thái dương của những người tham gia làm giảm đau đầu (16, 17).
Những nghiên cứu gần đây cũng cho thấy những tác dụng tích cực trong việc giảm đau đầu khi thoa tinh dầu bạc hà cay và oải hương lên da (18, 19).
Người ta cũng gợi ý rằng việc dùng hỗn hợp dầu hoa cúc chamomile và dầu mè vào thái dương có thể điều trị hiệu quả chứng đau đầu và đau nửa đầu. Đây là phương pháp chữa trị đau đầu truyền thống của người Ba Tư (20).
Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần nhiều nghiên cứu có chất lượng cao về lĩnh vực này.
Giấc ngủ và mất ngủ
Mùi hương tinh dầu oải hương được cho là có tác động tích cực đến chất lượng giấc ngủ của phụ nữ sau sinh cũng như bệnh nhân mắc bệnh tim (21, 22).
Có một kết luận của 15 nghiên cứu về tinh dầu và giấc ngủ. Phần lớn các nghiên cứu đều chỉ ra rằng mùi hương của tinh dầu (hầu hết là oải hương) có tác dụng tích cực đến thói quen ngủ (23).
Giảm viêm
Người ta đề xuất rằng tinh dầu có thể giúp chống lại các bệnh viêm nhiễm. Một số nghiên cứu trong ống nghiệm cho rằng chúng có tác dụng chống viêm (24, 25).
Một nghiên cứu trên chuột cho thấy uống hỗn hợp tinh dầu xạ hương và rau kinh giới cay giúp giảm viêm đại tràng. Hai nghiên cứu trên chuột dùng tinh dầu carum và cây hương thảo cũng cho kết quả tương tự (26, 27, 28).
Tuy nhiên, rất ít nghiên cứu trên người xem xét tác dụng của những loại tinh dầu này với các bệnh viêm nhiễm. Tác dụng và độ an toàn của chúng vẫn chưa biết được (29, 30).
Kháng sinh và kháng vi sinh vật
Sự gia tăng của vi khuẩn kháng sinh đã dấy lên mối quan tâm trong việc tìm kiếm các hợp chất khác có thể chống lại nhiễm khuẩn.
Các loại tinh dầu như bạc hà cay và cây trà đã được nghiên cứu rộng rãi trong ống nghiệm vì tác dụng kháng khuẩn của chúng. Trên thực tế, chúng cho một số kết quả tích cực (31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39).
Tuy nhiên, trong khi kết quả của các nghiên cứu trong ống nghiệm khá thú vị thì chúng không nhất thiết phản ánh điều gì đang xảy ra trong cơ thể người dùng. Chúng không chứng minh được rằng một số loại tinh dầu đặc biệt có thể điều trị hiệu quả các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn ở người.
Điểm then chốt: Tinh dầu có thể có một số ứng dụng thú vị cho sức khỏe. Tuy nhiên, chúng ta cần nhiều nghiên cứu trên người hơn.
Một số công dụng khác
Tinh dầu có nhiều cách dùng ngoài liệu pháp mùi hương.
Nhiều người dùng chúng để tạo mùi thơm cho căn nhà hoặc làm đồ giặt ủi có mùi thơm tươi mới.
Chúng cũng được dùng như một mùi hương tự nhiên trong mỹ phẩm tự làm và các sản phẩm tự nhiên chất lượng cao.
Người ta cũng gợi ý rằng tinh dầu có thể cung cấp một phương pháp thay thế an toàn và thân thiện với môi trường cho các loại thuốc chống muỗi nhân tạo như thuốc chống côn trùng DEET.
Tuy nhiên, kết quả về hiệu quả của chúng chưa rõ ràng.
Một số nghiên cứu chỉ ra rằng một số loại tinh dầu như dầu sả có thể loại bỏ hiệu quả một số loại muỗi nhất định trong vòng 2 giờ. Thời gian bảo vệ có thể kéo dài đến 3 giờ khi nó được dùng kết hợp với vanillin.
Dù vậy, không một loại tinh dầu nào hiệu quả bằng DEET trong việc ngăn ngừa không bị cắn bởi tất cả các loại muỗi trong thời gian dài (40, 41, 42, 43, 44, 45).
Các đặc tính của tinh dầu cũng chỉ ra rằng một số loại có thể được dùng trong công nghiệp để kéo dài hạn sử dụng của thực phẩm (39, 46, 47, 48).
Điểm then chốt: Liệu pháp mùi hương không phải là cách dùng tinh dầu duy nhất. Chúng có thể được dùng trong và quanh nhà như một chất chống muỗi tự nhiên hoặc trong công nghiệp để bảo quản mỹ phẩm và thực phẩm.
Cách chọn đúng loại tinh dầu
Nhiều công ty tuyên bố rằng tinh dầu của họ là “tinh khiết” hoặc “có thể dùng trong y tế.” Tuy nhiên, những thuật ngữ này không được định nghĩa phổ quát và do đó không có ý nghĩa gì nhiều.
Do đó là một ngành công nghiệp không được kiểm soát nên chất lượng và thành phần của tinh dầu có thể thay đổi đáng kể (49).
Hãy nhớ những lời khuyên sau đây để chọn loại tinh dầu có chất lượng cao:
- Tinh khiết: Tìm loại tinh dầu chỉ chứa hợp chất hữu cơ tạo mùi thơm mà không có dầu tổng hợp hay chất phụ gia. Tinh dầu nguyên chất thường được liệt kê tên loại thực vật dùng (ví dụ như Lavandula officinalis – oải hương), chứ không phải các thuật ngữ như “tinh dầu hoa oải hương.”
- Chất lượng: Tinh dầu thực vật thật là loại bị thay đổi ít nhất trong quá trình chiết xuất. Chọn một loại tinh dầu không chứa chất hóa học được chiết xuất trong quá trình chưng cất hoặc ép lạnh cơ khí.
- Danh tiếng: Mua từ một nhãn hiệu có uy tín trong sản xuất các sản phẩm chất lượng cao.
Điểm then chốt: Tinh dầu chất lượng cao chỉ dùng các hợp chất hữu cơ tinh khiết được chiết xuất bằng quá trình chưng cất hoặc ép lạnh. Tránh những loại tinh dầu đã pha loãng với mùi hương tổng hợp, hóa chất hoặc dầu.
Độ an toàn và tác dụng phụ
Chỉ vì nó tự nhiên không có nghĩa là nó an toàn.
Các sản phẩm từ thực vật và thảo dược chứa nhiều hợp chất hoạt tính có thể có hại cho sức khỏe trong một số trường hợp. Tinh dầu cũng không có gì khác biệt.
Tuy nhiên, khi hít phải hoặc kết hợp với một loại dầu nền để dùng trên da thì hầu hết tinh dầu được cho là an toàn.
Tuy nhiên, chúng có thể gây ra một số tác dụng phụ (50):
- Phát ban
- Bệnh hen suyễn
- Đau đầu
- Phản ứng dị ứng
Trong khi hầu hết các tác dụng phụ phổ biến là phát ban thì tinh dầu có thể gây ra nhiều phản ứng nghiêm trọng, và chúng có liên quan đến một trường hợp tử vong (51).
Các loại tinh dầu có liên quan đến nhiều loại phản ứng phụ thường gặp là oải hương, bạc hà cay, cây trà và ngọc lan tây.
Các loại tinh dầu chứa nhiều phenol như quế có thể gây ngứa da và không nên dùng trên da mà không kết hợp với một loại dầu nền.
Ăn tinh dầu thường không được khuyến cao, do nó có thể gây hại và trong một số liều có thể gây tử vong (52, 53).
Có rất ít nghiên cứu xem xét về độ an toàn của những loại tinh dầu này với phụ nữ có thai và cho con bú. Họ thường được khuyên nên tránh chúng (54, 55, 56, 57, 58).
Điểm then chốt: Tinh dầu thường được cho là an toàn. Tuy nhiên, chúng có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng với một số người, đặc biệt nếu bôi trực tiếp lên da hoặc ăn phải.
Thông điệp cho bạn
Tinh dầu thường được cho là an toàn để hít vào hoặc bôi trên da, miễn là chúng được dùng kết hợp với một loại dầu nền.
Tuy nhiên, bằng chứng cho nhiều công bố về lợi ích cho sức khỏe vẫn còn thiếu và tác dụng của chúng thường bị phóng đại.
Với những vấn đề sức khỏe nhẹ, dùng tinh dầu như một liệu pháp bổ sung có thể được.
Nhưng nếu có bệnh lí sức khỏe nghiêm trọng hoặc đang dùng thuốc thì bạn nên thảo luận về việc dùng chúng với bác sĩ.