Vitamin tổng hợp là loại thực phẩm chức năng thông dụng nhất trên thế giới.
Sự phổ biến của chúng tăng lên một cách nhanh chóng trong vài thập kỷ qua (1, 2).
Một số người tin rằng vitamin tổng hợp có thể cải thiện sức khỏe, bù đắp các thói quen ăn uống kém hoặc thậm chí làm giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.
Nhưng khoa học nói gì về vitamin tổng hợp? Chúng có thực sự có hiệu quả hay không?
Bài viết này đưa ra quan điểm dựa trên những bằng chứng đã có.
Vitamin tổng hợp là gì?
Vitamin tổng hợp là một loại thực phẩm chức năng chứa nhiều loại vitamin và khoáng chất, đôi khi có thêm một vài thành phần khác nữa (3).
Không có tiêu chuẩn cụ thể nào về thành phần của vitamin tổng hợp, và thành phần dinh dưỡng của chúng thay đổi dựa theo thương hiệu và sản phẩm.
Chúng có một vài tên gọi khác nhau như: vitamin tổng hợp, chất khoáng tổng hợp, multis, multiples hoặc đơn giản là vitamin.
Chúng có sẵn dưới nhiều dạng, như viên nén, viên nang, kẹo ngậm, dạng bột và chất lỏng.
Hầu hết các loại vitamin tổng hợp chỉ cần uống từ một tới hai lần một ngày. Hãy đảm bảo rằng bạn luôn đọc kỹ nhãn mác và làm theo hướng dẫn dùng.
Vitamin tổng hợp có bán tại các hiệu thuốc, các cửa hàng giảm giá lớn, siêu thị và các trang bán lẻ trực tuyến.
Kết luận: Vitamin tổng hợp là các loại thực phẩm chức năng bao gồm nhiều loại vitamin và khoáng chất khác nhau. Chúng có sẵn dưới nhiều hình thức khác nhau.
Vitamin tổng hợp chứa những chất gì?
Có khoảng 13 loại vitamin và ít nhất 16 loại khoáng chất thiết yếu cho sức khỏe.
Nhiều loại trong số những chất này tham gia phản ứng enzym trong cơ thể, hoặc có chức năng như là hoóc-môn, các phân tử tín hiệu hoặc các yếu tố cấu trúc.
Cơ thể cần những chất dinh dưỡng này để sinh sản, duy trì, tăng trưởng và điều hòa các quá trình của cơ thể.
Vitamin tổng hợp có thể chứa nhiều loại vitamin và khoáng chất, nhưng ở nhiều dạng và lượng khác nhau. Chúng có thể chứa các nguyên liệu khác như thảo mộc, axit amin và axit béo.
Vì các chất bổ sung trong chế độ ăn uống không được kiểm soát nên vitamin tổng hợp có thể chứa một lượng chất dinh dưỡng cao hơn hoặc thấp hơn mức ghi trên nhãn mác (4).
Trong một số trường hợp, chúng thậm chí còn không chứa tất cả các chất dinh dưỡng được liệt kê. Đã có nhiều trường hợp gian lận trong ngành công nghiệp thực phẩm chức năng, do đó quan trọng là phải mua từ một nhà sản xuất có uy tín.
Ngoài ra, các chất dinh dưỡng trong vitamin tổng hợp có thể lấy được từ thức ăn thật hoặc được tổng hợp trong phòng thí nghiệm.
Kết luận: Vitamin tổng hợp có chứa các loại thảo mộc, axit amin, axit béo cùng với các vitamin và khoáng chất. Việc gian lận trên thành phần ở nhãn mác khá phổ biến, và lượng dưỡng chất có thể cũng khác nhau.
Vitamin tổng hợp và bệnh tim
Bệnh tim là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất trên toàn thế giới (5).
Nhiều người tin rằng uống vitamin tổng hợp có thể ngăn ngừa bệnh tim, nhưng các bằng chứng lại không rõ ràng.
Kết quả từ các nghiên cứu quan sát về vitamin tổng hợp và bệnh tim không được nhất quán. Một vài nghiên cứu đã tìm thấy bằng chứng việc giảm nguy cơ đau tim và tử vong, trong khi một số khác lại không có tác dụng (6, 7, 8, 9).
Trong hơn một thập kỷ qua, dữ liệu từ nghiên cứu Physicians’ Health Study II đã khảo sát tầm ảnh hưởng của việc dùng vitamin tổng hợp hằng ngày trong khoảng 14,000 bác sĩ nam trung niên.
Kết quả là nó không làm giảm các cơn đau tim và đột quỵ, cũng không làm giảm nguy cơ tử vong (10).
Một nghiên cứu gần đây giới hạn ở phụ nữ (không có nam giới), dùng vitamin tổng hợp ít nhất trong vòng 3 năm có liên quan tới việc giảm 35% tỷ lệ tử vong do bệnh tim (11).
Kết luận: Một số nghiên cứu quan sát nhận thấy người dùng vitamin tổng hợp có nguy cơ mắc bệnh tim thấp hơn. Tuy nhiên, một số khác lại không có kết quả gì. Nhìn chung, kết quả này không nhất quán.
Vitamin tổng hợp và bệnh ung thư
Các bằng chứng về mối liên quan giữa vitamin tổng hợp và nguy cơ ung thư cũng không đồng nhất.
Một số nghiên cứu không tìm ra tác động của vitamin tổng hợp lên nguy cơ ung thư, trong khi số khác lại tìm ra sự liên quan đến việc tăng nguy cơ ung thư (6, 8, 12, 13).
Một nghiên cứu đã xem xét kết quả từ thí nghiệm đối chứng ngẫu nhiên (tiêu chuẩn vàng của nghiên cứu) với tổng số 47,289 người tham gia.
Họ nhận thấy nguy cơ ung thư ở nam giới giảm tới 31%, nhưng lại không có tác dụng ở phụ nữ (14).
Hai nghiên cứu quan sát trên nam giới và phụ nữ, đã thấy sự liên kết của việc dùng vitamin tổng hợp với nguy cơ giảm ung thư ruột (15, 16)
Dữ liệu từ nghiên cứu Physicians’ Health Study II cũng cho thấy rằng việc dùng vitamin tổng hợp hằng ngày và trong thời gian dài làm giảm nguy cơ ung thư ở nam giới không có tiền sử ung thư. Tuy nhiên, nó không ảnh hưởng đến nguy cơ tử vong trong giai đoạn nghiên cứu (17).
Kết luận: Một số nghiên cứu đã thấy sự liên kết giữa việc dùng vitamin tổng hợp để giảm nguy cơ ung thư. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác không tìm thấy lợi ích của nó, một số còn thậm chí tìm thấy nguy cơ gia tăng bệnh.
Vitamin tổng hợp có những lợi ích sức khỏe nào khác không?
Vitamin tổng hợp đã được nghiên cứu cho nhiều mục đích khác nhau, bao gồm cả các chức năng của não và sức khỏe của đôi mắt.
Chức năng não
Vài nghiên cứu nhận thấy rằng thực phẩm chức năng vitamin tổng hợp có thể cải thiện trí nhớ ở người lớn tuổi (18, 19, 20).
Việc bổ sung cũng có thể giúp cải thiện tâm trạng. Điều này rất có ý nghĩa, vì nhiều nghiên cứu đã thấy được sự liên quan giữa việc tâm trạng không tốt và việc cơ thể thiếu chất dinh dưỡng (21, 22, 23, 24).
Ngoài ra, một số nghiên cứu khác cũng phát hiện ra việc bổ sung vitamin tổng hợp có thể cải thiện tâm trạng hoặc giảm các triệu chứng trầm cảm (25, 26).
Tuy nhiên, các nghiên cứu khác không tìm thấy sự thay đổi nào trong tâm trạng (27).
Kết luận: Một số nghiên cứu đã liên kết vitamin tổng hợp với việc cải thiện trí nhớ và tâm trạng. Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác thì không.
Sức khỏe cho mắt
Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác là nguyên nhân hàng đầu gây mù trên toàn thế giới (28).
Một nghiên cứu nhận thấy rằng uống vitamin chống oxy hóa và các khoáng chất có thể làm chậm sự tiến triển của nó. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy chúng ngăn ngừa bệnh ngay từ đầu (29, 30).
Cũng có một số bằng chứng cho thấy vitamin tổng hợp có thể làm giảm nguy cơ đục thủy tinh thể – một căn bệnh về mắt khá phổ biến (31).
Kết luận: Các vitamin chống oxy hóa và khoáng chất có thể giúp làm chậm sự tiến triển của các căn bệnh gây ra chứng mù.
Vitamin tổng hợp có thể có hại trong một số trường hợp
Nhiều hơn không phải bao giờ cũng là tốt hơn trong dinh dưỡng.
Dù lượng vitamin và khoáng chất cao là tốt, mặt khác chúng cũng có thể có nhiều ảnh hưởng có hại.
Vitamin được phân thành hai nhóm dựa trên độ hòa tan của chúng:
- Tan trong nước: Lượng vitamin thừa sẽ được cơ thể hấp thụ.
- Tan trong chất béo: Cơ thể không có cách nào để loại bỏ các chất này, và lượng dư thừa có thể tích tụ sau một khoảng thời gian dài.
Ví dụ về vitamin dạng tan trong chất béo gồm: vitamin A, D, E và K.
Vitamin E và K tương đối không độc hại. Tuy nhiên vitamin A và vitamin D có thể vượt quá khả năng lưu trữ của cơ thể, do đó gây hại.
Phụ nữ mang thai cần đặc biệt thận trọng với việc dùng vitamin A, vì dùng quá nhiều có thể gây ra dị tật thai nhi bẩm sinh (32).
Ngộ độc vitamin D thường khá hiếm và không xảy ra khi dùng vitamin tổng hợp. Tuy nhiên, ngộ độc vitamin A lại có thể diễn ra nhiều (33, 34, 35).
Nếu bạn ăn quá nhiều thực phẩm giàu dinh dưỡng, sau đó tiếp tục dùng vitamin tổng hợp, bạn rất dễ vượt mức lượng chất dinh dưỡng cần thiết hàng ngày.
Những người hút thuốc nên tránh các loại vitamin tổng hợp với hàm lượng beta-carotene hoặc vitamin A cao. Nó có thể làm tăng nguy cơ ung thư phổi (36).
Khoáng chất cũng có thể có hại khi dùng liều cao. Ví dụ, liều lượng dùng sắt cao cũng rất có hại cho những người không cần đến chúng (37, 38).
Thêm vào đó, việc sản xuất có vấn đề cũng khiến vitamin tổng hợp chứa hàm lượng chất dinh dưỡng nhiều hơn quá mức chúng được cho phép (39).
Tóm lại: Dùng một số chất dinh dưỡng liều cao có thể có những tác động xấu với cơ thể. Điều này có thể xảy ra khi bạn dùng một loại vitamin tổng hợp có nhiều vi chất khi đã có chế độ ăn nhiều chất dinh dưỡng rồi.
Ai nên dùng vitamin tổng hợp?
Không có bằng chứng về việc vitamin tổng hợp được khuyến cáo dùng cho tất cả mọi người.
Trên thực tế, có một vài trường hợp có thể gây hại cho một số cá nhân.
Tuy nhiên, có một số lợi ích từ việc bổ sung chế độ ăn uống với vitamin và khoáng chất.
Số đó bao gồm:
- Người già: mức hấp thụ vitamin B12 giảm theo với độ tuổi, và người cao tuổi có thể nhiều canxi và vitamin D hơn (40, 41).
- Những người ăn chay: những người này thường có nguy cơ cao thiếu vitamin B12, vì vitamin này chỉ tìm thấy trong các thực phẩm từ động vật. Họ cũng sẽ bị thiếu canxi, kẽm, sắt, vitamin D và axit béo omega-3 (42, 43).
- Phụ nữ mang thai và cho con bú: phụ nữ mang thai và cho con bú nên trao đổi với bác sĩ. Một số chất dinh dưỡng thì cần thiết, trong khi một số khác (như vitamin A) có thể gây ra dị tật thai nhi khi dùng với liều lượng lớn (32).
Những người khác cũng có thể có được nhiều lợi ích khi dùng vitamin tổng hợp. Bao gồm cả những người đã trải qua phẫu thuật giảm cân, ăn kiêng chế độ ít calo, biếng ăn hoặc không nhận đủ dưỡng chất từ một loại thực phẩm vì lí do nào đó.
Kết luận: Một số cá nhân có thể cần một số vitamin hoặc khoáng chất nhất định với lượng nhiều hơn. Bao gồm phụ nữ mang thai và cho con bú, người cao tuổi, người ăn chay và một vài người khác.
Thực phẩm “thật” luôn là tốt nhất
Vitamin tổng hợp không phải là tấm vé để có được sức khỏe tối ưu.
Trên thực tế, bằng chứng cho thấy việc cải thiện sức khỏe cho hầu hết mọi người không rõ ràng và không nhất quán. Chúng có thể gây hại trong một số trường hợp.
Nếu bạn bị thiếu một chất dinh dưỡng nào đó thì nên bổ sung chỉ chất đó mà thôi. Vitamin tổng hợp chứa một lượng dưỡng chất lớn mà hầu hết bạn không cần.
Thêm vào đó, dùng vitamin tổng hợp để “khắc phục” chế độ ăn uống kém là một ý tưởng tồi. Ăn một chế độ ăn uống cân bằng với thực phẩm “thật” sẽ đảm bảo sức khỏe tốt hơn trong thời gian dài.
Bất cứ khi nào có thể, bạn cần đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng với các thành phần nguyên chất, thành phần đơn lẻ, thực phẩm dinh dưỡng – chứ không phải thực phẩm chức năng.