Béo phì là một trong những vấn đề sức khoẻ lớn nhất trên thế giới.
Nó đi kèm nhiều bệnh khác, chúng kết hợp lại với nhau và giết chết hàng triệu người mỗi năm.
Những bệnh này bao gồm tiểu đường, bệnh tim mạch, ung thư, đột quỵ, mất trí và nhiều bệnh khác.
Nội Dung Chính
Béo phì và Ý chí
Trong các cuộc thảo luận về tăng cân và béo phì, có vẻ nhiều người nghĩ rằng ý chí hoàn toàn phải chịu trách nhiệm về việc này. Theo tôi, ý tưởng đó thật vô lý.
Tôi đồng ý việc chúng ta có tăng cân hay không là kết quả của hành vi, trong trường hợp này là hành vi ăn uống. Nếu chúng ta ăn nhiều hơn mức tiêu hao năng lượng thì tăng cân. Còn nếu ăn ít hơn và tập thể dục thì chúng ta sẽ giảm cân.
Tuy nhiên, hành vi của con người lại khá phức tạp. Nó được thúc đẩy bởi các yếu tố sinh học khác nhau như di truyền, hoóc-môn và mạch thần kinh. Hành vi ăn uống cũng giống như hành vi tình dục và ngủ, nó được điều khiển bởi các quy trình sinh học.
Nói rằng hành vi đó chỉ đơn giản là chức năng về ý chí là quá đơn giản.
Chúng ta không cần đến tất cả các yếu tố thì mới quyết định được mình làm gì và khi nào làm. Sức mạnh ý chí của hầu hết mọi người đang suy giảm dưới sức mạnh của các tín hiệu khác, cả trong lẫn ngoài.
Dưới đây là 10 yếu tố mà tôi tin là nguyên nhân hàng đầu gây ra tăng cân, béo phì và bệnh về trao đổi chất, chúng thực sự không liên quan gì đến ý chí hết.
1. Di truyền
Di truyền góp phần rất lớn gây ra béo phì. Con cái của phụ nữ béo phì có có khả năng bị béo phì nhiều hơn so với con của cha mẹ gầy.
Nói thế không có nghĩa là béo phì hoàn toàn được định trước bởi vì gen của chúng ta không phải cố định như các bạn nghĩ. Các tín hiệu chúng ta gửi đến cho gen có thể có ảnh hưởng lớn lên thứ mà gen biểu hiện hoặc không biểu hiện ra ngoài.
Những người thuộc tầng lớp xã hội phi công nghiệp nhanh chóng trở nên béo phì khi họ bắt đầu ăn chế độ ăn kiểu phương Tây. Gen của họ không thay đổi, thứ thay đổi là môi trường và các tín hiệu mà họ truyền đến gen của mình.
Có vẻ rõ ràng là có những thành phần di truyền ảnh hưởng đến tính dễ tăng cân của chúng ta. Các nghiên cứu trên cặp sinh đôi giống hệt nhau giải thích điều này rất rõ (1).
2. Thực phẩm rác được hô biến thành “siêu ngon” (hyperpalatable)
Ngày nay, thực phẩm thường chứa các thành phần tinh chế trộn với cả mớ hóa chất.
Những sản phẩm này được làm ra như vậy để có giá rẻ, bán được lâu và có hương vị ngon tới mức chúng ta ăn mãi không thấy chán.
Bằng cách chế biến loại thực phẩm “hyperpalatable”, các nhà sản xuất đảm bảo rằng chúng ta ăn nhiều và quyết định mua chúng về ăn nhiều lần nữa.
Hầu hết các thực phẩm chế biến ngày nay không giống thức ăn chút nào. Đây là những sản phẩm được thiết kế kỹ lưỡng, với ngân sách khổng lồ dành cho việc làm sao cho thức ăn có vị ngon đến mức chúng ta bị “nghiện”.
3. Nghiện thức ăn
Những thực phẩm được chế biến kĩ này gây ra kích thích mạnh mẽ lên hệ thần kinh tưởng thưởng trong não chúng ta (2, 3).
Bạn có biết thứ gì khác có tác dụng như vậy không? Đó là các loại thuốc kích thích như rượu, co-ca-in, ni-co-tin và cần sa.
Thực tế là thức ăn vặt có thể gây nghiện nặng ở những người dễ bị tổn thương. Người ta mất kiểm soát hành vi ăn uống, giống như người nghiện rượu không thể kiểm soát việc uống rượu của mình vậy.
Nghiện là một vấn đề phức tạp với một cơ sở sinh học có thể rất khó vượt qua. Khi nghiện gì đó, bạn sẽ mất tự do lựa chọn và chu trình hóa sinh trong não bạn sẽ bắt đầu quyết định nên làm gì.
4. Chương trình tiếp thị táo bạo (nhất là đối với trẻ em)
Các công ty thực phẩm rác là các nhà tiếp thị rất năng nổ.
Chiến thuật của họ nhiều khi có thể có trở nên phi đạo đức và họ liên tục bán ra các sản phẩm rất không lành mạnh dưới cái mác thực phẩm có lợi cho sức khỏe.
Các công ty thực phẩm này đưa ra các tuyên bố gây hiểu nhầm và họ chi một khoản tiền lớn tài trợ cho các nhà khoa học và các tổ chức y tế lớn để tác động đến việc nghiên cứu và đường lối hoạt động của họ.
Theo tôi, các công ty thực phẩm rác thậm chí còn tệ hại hơn cả các công ty thuốc lá, vì mục tiêu tiếp thị của họ đặc biệt nhắm tới trẻ em.
Trẻ em đang trở nên béo phì, mắc tiểu đường và nghiện thức ăn vặt trước khi chúng đủ lớn để có thể đưa ra các quyết định có ý thức về những thứ này.
5. Insulin
Insulin là một hoóc-môn rất quan trọng điều chỉnh việc tích lũy năng lượng và những vấn đề khác.
Một trong những chức năng của insulin là nói cho các tế bào mỡ biết phải tích trữ chất béo và giữ chặt lượng chất béo mà chúng vốn đã mang theo.
Chế độ ăn phương Tây gây ra chứng kháng insulin ở nhiều người (4). Điều này làm tăng lượng insulin trên khắp cơ thể, cẩn thận lựa chọn một phần năng lượng đem đi tích trữ trong các tế bào mỡ thay vì được đem ra sử dụng.
Cách tốt nhất để giảm lượng insulin là giảm lượng cacbon hydrat, điều thường dẫn đến giảm lượng calo nạp vào và giảm cân dễ dàng. Cũng không cần phải kiểm soát lượng calo hay khẩu phần ăn (5, 6).
6. Một số loại thuốc
Có nhiều loại dược phẩm có thể gây tăng cân do tác dụng phụ. Ví dụ như thuốc trị tiểu đường, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần…
Những loại thuốc này không gây ra “thiếu hụt ý chí” – chúng thay đổi chức năng của cơ thể và bộ não, làm cho nó chọn tích trữ chất béo thay vì đốt nó.
7. Leptin
Một loại hoóc-môn khác rất quan trọng đối với bệnh béo phì là leptin.
Hoóc-môn này được tạo ra bởi các tế bào mỡ và được cho là gửi tín hiệu tới vùng dưới đồi (phần não kiểm soát lượng thức ăn nạp vào) nói rằng chúng ta đã no và cần ngừng ăn.
Người béo phì có rất nhiều chất béo và leptin. Vấn đề là leptin không hoạt động như đáng ra nó cần phải vậy, do một số lý do nên bộ não trở nên kháng nó (7).
Hiện tượng này gọi là kháng leptin và được cho là một nhân tố hàng đầu trong quá trình sinh bệnh béo phì.
8. Thức ăn sẵn có
Một nhân tố ảnh hưởng lớn đến vòng eo chung của thế giới là sự gia tăng về lượng thực phẩm cung cấp.
Thực phẩm (đặc biệt là thức ăn vặt) hiện có ở khắp nơi. Ngay cả các trạm xăng cũng bán thức ăn và các thương gia lại chất cả đống sản phẩm đầy cám dỗ như bánh kẹo trong những khu vực tối đa hóa cơ hội khiến người ta mua.
Một vấn đề liên quan đến tình trạng sẵn có là thức ăn vặt thường rẻ hơn thực phẩm có lợi, nhất là ở Mỹ.
Một số người, đặc biệt là ở những khu vực nghèo hơn, thậm chí còn không thể chọn thực phẩm sạch để mà mua. Các cửa hàng tiện lợi trong các khu vực này chỉ bán soda, bánh kẹo và đồ ăn vặt đã được chế biến và đóng gói.
Làm sao đó lại là vấn đề về lựa chọn khi mà theo đúng nghĩa đen thì bạn còn không có gì để lựa chọn hết?
9. Đường
Theo tôi thì đường là phần tệ hại nhất trong chế độ kiêng hiện đại.
Lý do đó là khi tiêu thụ quá nhiều đường, nó sẽ biến đổi hoóc-môn và cơ chế hóa sinh của cơ thể, góp phần làm tăng cân.
Đường bổ sung có chứa phân nửa là glucose, nửa còn lại là fructose. Chúng ta nhận được glucose từ tất cả các loại thực phẩm, bao gồm tinh bột, nhưng lại nhận được phần lớn fructose từ đường bổ sung.
Tiêu thụ fructose quá mức gây ra kháng insulin và nồng độ insulin tăng lên (9, 10). Nó có thể gây ra kháng leptin, ít nhất là ở chuột (11). Nó cũng không tạo cảm giác no giống như glucose (12, 13).
Tất cả những điều này góp phần tích trữ năng lượng và cuối cùng là gây béo phì.
10. Thông tin sai lệch
Mọi người trên khắp thế giới đang bị đưa tin sai lệch về sức khoẻ và dinh dưỡng.
Tôi nghĩ lý do chính là các công ty thực phẩm tài trợ cho các nhà khoa học và các tổ chức y tế lớn trên toàn thế giới.
Ví dụ như Viện Dinh dưỡng và Chế độ ăn uống (tổ chức lớn nhất của các chuyên gia về dinh dưỡng trên thế giới) được tài trợ rất nhiều bởi những công ty như Coca Cola, Kellogg’s và Pepsico.
Hiệp hội Người mắc bệnh Tiểu đường Hoa Kỳ được các công ty thuốc tài trợ hàng triệu đô la mỗi năm, các công ty này hưởng lợi trực tiếp từ lời khuyên giảm béo không thành công.
Ngay cả những hướng dẫn chính thức được chính phủ vận động dường như cũng được vạch ra để bảo vệ quyền lợi của các công ty thay vì tăng cường sức khoẻ của người dân.
Làm sao mà con người có thể đưa ra lựa chọn đúng đắn nếu họ liên tục bị lừa dối bởi chính phủ, các tổ chức y tế và các chuyên gia cao cấp, những người được cho là biết phải làm gì cơ chứ?
Thông điệp cần lưu ý
Tôi KHÔNG gợi ý rằng mọi người nên lấy bài báo này ra làm cái cớ để bỏ cuộc và quả quyết rằng số phận của họ nằm ngoài tầm kiểm soát. Không phải như vậy.
Nếu không mắc phải bệnh gì đó thì việc kiểm soát cân nặng hoàn toàn nằm trong khả năng của mỗi người.
Để làm được việc này thường rất mất công và phải có sự thay đổi lối sống quyết liệt, nhưng nhiều người đã thành công khi thực hiện trong thời gian dài mặc dù tỷ lệ rất gắt gao.
Quan điểm của bài viết này là phải cởi mở trước thực tế rằng có thứ không thuộc về “trách nhiệm cá nhân” có thể gây ra bệnh dịch béo phì.
Cách mà thực phẩm và xã hội chúng ta được tạo ra đều là những yếu tố quan trọng cần được khắc phục nếu chúng ta muốn đảo ngược vấn đề này trên phạm vi toàn cầu.
Ý tưởng rằng vấn đề này hoàn toàn là do thiếu ý chí mà ra chính xác là điều các công ty thực phẩm muốn chúng ta tin, có thế họ mới có thể tiếp tục chương trình tiếp thị phi đạo đức của mình trong thanh thản được.
